Λίμνη Παμβώτιδα: το νησί και στο βάθος η πόλη των Ιωαννίνων (φωτ.: Στυλιανός Κανακάρης)
Στο newsletter - Ιούλιος 2010 του Δικτύου Υπεύθυνων Παρακολούθησης Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά παρουσιάζεται η Λίμνη Παμβώτιδα.
( Update 25.08.2010 : αναδημοσίευση και στην εφημερίδα Ηπειρωτικός Αγων "Τα «άγνωστα» πουλιά της Παμβώτιδας" και σε μορφή αφιερώματος pdf (η φωτογραφία 4: Πρώτη γιορτή πουλιών στην Παμβώτιδα το έτος 2002 (φωτ.: Σοφία Στάρα)), καθώς και εδώ. )
Η λίμνη Παμβώτιδα, η δεύτερη παλαιότερη λίμνη της Ευρώπης μετά την Οχρίδα, δημιουργήθηκε πριν από περίπου πέντε εκατομμύρια χρόνια. Χαρακτηρίζεται ως μία ρηχή ευτροφική προς υπερτροφική λίμνη. Καταλαμβάνει έκταση περί τα 22 km2, το μέσο βάθος της είναι 4m και το μέγιστο 9m. Ο όγκος νερού κυμαίνεται μεταξύ 80 και 120 εκ. m³, με μέσο υδραυλικό χρόνο ανανέωσης του νερού μεγαλύτερο των 11 μηνών.
Παραλίμνια περιοχή στο κέντρο της πόλης με τον ποδηλατόδρομο (φωτ.: Ρήγας Τσακίρης)
Φαλαρίδα Fullca Atra (φωτ.: Στυλιανός Κανακάρης),
* Στο newsletter λανθασμένα το όνομα του φωτογράφου
Παλαιότερα επικοινωνούσε με τη γειτονική λίμνη Λαψίστα (έκτασης 10 km2) με ένα αβαθές έλος, διανθισμένο με μικρές νησίδες, ένα οικοσύστημα μεγάλης οικολογικής αξίας για ψάρια (δρόμοι μετακίνησης χελιού), αμφίβια, υδρόβια ερπετά, πουλιά και θηλαστικά.
Η αποξήρανση της λίμνης Λαψίστας τη δεκαετία του 1960 αποτέλεσε την πρώτη κύρια καταστροφική παρέμβαση, η οποία ολοκληρώθηκε το 1970-71 όταν κατασκευάσθηκε ανάχωμα πέριξ της Παμβώτιδας μεταβάλλοντάς την σε κλειστή δεξαμενή για τις ανάγκες της άρδευσης. Η δημιουργία του αναχώματος είναι συνώνυμη με την απώλεια των ρηχών εκτάσεων της λίμνης και των παροδικά πλημμυριζόμενων υγρών λιβαδιών, τους σημαντικότερους βιοτόπους της, ενώ απέκοψε και την επικοινωνία με τις καρστικές πηγές και τις καταβόθρες της λίμνης.
Οι καλαμώνες στην περιοχή Ντουραχάνι είναι σημαντική περιοχή για το φώλιασμα της Λαγγόνας και της Βαλτόπαπιας (φωτ.: Ρήγας Τσακίρης)
Όπως και ο Λασπότρυγγας (Tringa glareola) δεκάδες νέα είδη επισκέπτονται τις παραλήμνιες εκτάσεις στην μετανάστευση (φωτ.: Νίκος Μπούκας)
Οι ρηχές εκτάσεις
Οι ρηχές εκτάσεις μαζί με τους καλαμώνες αποτελούν κρίσιμο τόπο για την αναπαραγωγή, το φώλιασμα, την εκκόλαψη και κυρίως για τροφοληψία πτηνών και ψαριών. Η αδυναμία της φυσικής αναπαραγωγής των ψαριών σήμανε την άμεση μείωση των πληθυσμών τους. Σήμερα από τα 20 είδη ψαριών η παρουσία των έξι εξαρτάται αποκλειστικά από τους τεχνητούς εμπλουτισμούς. Το ίδιο ισχύει και για το χέλι, του οποίου ο κύριος φυσικός διάδρομος εμπλουτισμού της λίμνης με νεαρά άτομα από τον ποταμό Καλαμά, μέσω της αποξηραμένης σήμερα λίμνης Λαψίστας, έχει διακοπεί.
Οι ρηχές εκτάσεις μαζί με τους καλαμώνες αποτελούν κρίσιμο τόπο για την αναπαραγωγή, το φώλιασμα, την εκκόλαψη και κυρίως για τροφοληψία πτηνών και ψαριών. Η αδυναμία της φυσικής αναπαραγωγής των ψαριών σήμανε την άμεση μείωση των πληθυσμών τους. Σήμερα από τα 20 είδη ψαριών η παρουσία των έξι εξαρτάται αποκλειστικά από τους τεχνητούς εμπλουτισμούς. Το ίδιο ισχύει και για το χέλι, του οποίου ο κύριος φυσικός διάδρομος εμπλουτισμού της λίμνης με νεαρά άτομα από τον ποταμό Καλαμά, μέσω της αποξηραμένης σήμερα λίμνης Λαψίστας, έχει διακοπεί.
Ενδημικά είδη
Για το ενδημικό είδος ψαριού όμως Τσίμα (Phoxinellus epiroticus) οι αλόγιστες ανθρώπινες επεμβάσεις δεν έχουν επιστροφή. H “μαρίδα της λίμνης” ψαρεύονταν σε τόνους, όμως την τελευταία δεκαετία έχει πιθανότατα εξαφανισθεί. Καθώς το είδος Phoxinellus epiroticus συναντιόνταν μόνο στην Παμβώτιδα η εξαφάνισή του στέρησε την παγκόσμια πανίδα από ένα είδος.
Προς την ίδια τύχη οδεύει και το ενδημικό ορθόπτερο Chorthippus lacustris, η κατανομή του οποίου σε ολόκληρο τον πλανήτη περιορίζεται στα υγρά λιβάδια περιφερειακά της λίμνης των Ιωαννίνων, στον υγρότοπο γύρω από το μουσείο κέρινων ομοιωμάτων του Βρέλλη και στην περιοχή της Λιμνοπούλας Παραμυθιάς (GR 2120003). Τα τελευταία 50 χρόνια εκτιμάται ότι έχει χάσει το 85-99% του βιοτόπου του καθώς τα υγρά λιβάδια μπαζώνονται ενώ ήδη σε πολλά από αυτά έχουν χτιστεί οικοδομήματα και κτηνοτροφικές μονάδες.
Κιρκινέζι (Falco naumanni), το «γεράκι της παλιάς πόλης» (φωτ.: Νίκος Μπούκας)
Λιβελούλα (φωτ.: Νίκος Μπούκας)
Χαλκόκοτες στα πλημμυρισμένα υγρολίβαδα τoυ Κατσικά την άνοιξη (Plegadis falcinellus) (φωτ.: Νίκος Μπούκας)
Η ακριβοθώρητη Βαλτόπαπια (Aythya nyroca), λίγα παραπάνω από 10 ζευγάρια φωλιάζουν στην Παμβώτιδα (φωτ.: Στυλιανός Κανακάρης)
Κρυπτοτσικνιάς (Ardeola ralloides) το κοινότερο είδος ερωδιού στην ανοιξιάτικη μετανάστευση (φωτ.: Νίκος Μπούκας)
Σκουφοβουτηχτάρι (Podiceps cristatus), με νεοσσό στην πλάτη, το κοινότερο είδος πουλιού που φωλιάζει στην λίμνη (φωτ.: Νίκος Μπούκας)
Οι πολυπληθείς Καστανοκέφαλοι γλάροι (Larus ridibundus) κατακλύζουν τον χειμώνα τη λίμνη και προσεγγίζουν άφοβα τους ανθρώπους στην προκυμαία (φωτ.: Καλλιόπη Στάρα)
Η Ορνιθοπανίδα της Λίμνης
Η Παμβώτιδα έχει ενταχθεί στις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ευρώπης (ΙΒΑ 070) και στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA (GR2130005). Παρόλα αυτά η ορνιθοπανίδα της ευρύτερης περιοχής παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστη αφού λίγες καταγραφές έχουν πραγματοποιηθεί μόλις τα τελευταία 10-15 χρόνια. Ο συνολικός αριθμός ειδών πουλιών ανέρχεται στα 171, εκ των οποίων δύο νέα είδη καταγράφηκαν αυτή την άνοιξη (Αργυροπελεκάνος και Γελογλάρονο). Από αυτά, 41 είδη ανήκουν στο Παράρτημα Ι της Κοινοτικής Οδηγίας 79/409 (εκ των οποίων 22 μεταναστευτικά) που προβλέπει «να ληφθούν άμεσα μέτρα στον βιότοπό τους για την διατήρησή τους».
Κύριο και σημαντικότερο χαρακτηριστικό της Παμβώτιδας και της παρακείμενης πόλης των Ιωαννίνων είναι ότι εδώ αναπαράγονται τρία από τα δέκα είδη της χώρας μας που απειλούνται παγκοσμίως με εξαφάνιση, δηλαδή η Βαλτόπαπια (Aythya nyroca) και η Λαγγόνα (Phalacrocorax pygmeus) στους καλαμώνες της λίμνης καθώς και το Κιρκινέζι (Falco naumaniι) στα παλαιά σπίτια της πόλης και σε κάποια δημόσια κτίρια.
Απαντώνται επίσης περιστασιακά ακόμη δύο παγκοσμίως απειλούμενα είδη που φωλιάζουν σε γειτονικές περιοχές, ο Αργυροπελεκάνος και ο Ασπροπάρης, ενώ είδος με προτεραιότητα για διατήρηση στην Ευρώπη που φώλιαζε εδώ παλαιότερα είναι ο Ήταυρος. Τέλος δύο είδη που απειλούνται με εξαφάνιση από την Ελλάδα, ο Μαυροπελαργός, και ο Τσίφτης φωλιάζουν επίσης σε γειτονικές περιοχές και χρησιμοποιούν περιστασιακά τη λίμνη και τις περιφερειακές της εκτάσεις για διατροφή.
Η βόσκηση μικρόσωμων αγελάδων είναι σημαντική για την διατήρηση των υγρών λιβαδιών (φωτ.: Στυλιανός Κανακάρης)
Ανάγκη ουσιαστικής προστασίας
Για την ανάκαμψη του οικοσυστήματος, σύμφωνα με το Διαχειριστικό Σχέδιο Λίμνης Παμβώτιδας του 2004, απαιτείται η εμπόδιση της περαιτέρω υποβάθμισης και καταστροφής των παραλίμνιων ενδιαιτημάτων από μπαζώματα, ανέγερση οικοδομών, εγκαταστάσεις, οδοποιία, αποξηράνσεις κτλ, και η αποκατάσταση των ήδη υποβαθμισμένων ή κατεστραμμένων παραλίμνιων ενδιαιτημάτων ώστε να επανασυσταθούν οι ρηχές εκτάσεις της λίμνης, τα υγρά λιβάδια, και η παρόχθια βλάστηση. Δυστυχώς τίποτε από τα ανωτέρω δεν εφαρμόζεται. Αντιθέτως παράνομα μπαζώματα, δρόμοι και οικοδόμηση συνεχίζονται εκεί όπου κάποτε ήταν λίμνη.
Ειδικότερα στο νότιο τμήμα το ανάχωμα Ανατολής-Κατσικά έχει αποκόψει από τη λίμνη 3.500 στρέμματα υδροβιότοπου. Η περιοχή αυτή δεν τυγχάνει καμίας προστασίας καθώς οριοθετήθηκε εκτός της περιοχής NATURA. Η 22943/2003 K.Υ.A. περί χαρακτηρισμού της Παμβώτιδας ως περιοχή οικοανάπτυξης, επίσης επέτρεπε την οικοπεδοποίηση του υδροβιότοπου. Με την 3595/2007 απόφασή του το Σ.τ.Ε. έκανε δεκτή την αίτηση του Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Ιωαννίνων και ακύρωσε την ως άνω Κ.Υ.Α. Το 2009 συντάχθηκε Σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος για την προστασία της Παμβώτιδας, το οποίο αποτελώντας κακή αντιγραφή της ακυρωθείσας Κ.Υ.Α., μόνο κατ’ ευφημισμόν μπορεί να αναφέρεται ως “προστασία της Παμβώτιδας”. Στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης έχουν καταθέσει διορθωτικές προτάσεις τόσο η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ( https://docs.google.com/fileview?id=0B_Z_V7DphrXqYjgyNWJlZjEtYWVmNy00ODBiLThkNDMtMmMwZDc0NjljZmYy&hl=en ) όσο και ο Σύλλογος Προστασίας Περιβάλλοντος Ιωαννίνων ( http://sppi1976.blogspot.com/2010/01/blog-post.html ).
Η προστασία του υδροβιότοπου Ανατολής-Κατσικά είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι εκεί έχει προταθεί από επιστήμονες, περιβαλλοντικούς φορείς και την Ε.Ο.Ε. η δημιουργία υδροβιολογικού πάρκου. Για τον σκοπό αυτό συντάχθηκε από την Ε.Ο.Ε. ένα πρώτο σχέδιο δημιουργίας του Ορνιθολογικού-Περιβαλλοντικού Πάρκου Παμβώτιδας ως μια βάση συζήτησης για την προοπτική δημιουργίας του Πάρκου, πρόταση που έχει αρχίσει να υιοθετείται από την τοπική κοινωνία, τον Φορέα Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας και την Πανεπιστημιακή κοινότητα.
Μόνο όμως με τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως Προστασίας της Φύσης είναι εφικτή η αποφυγή της συνταγής “ανάπτυξης”: μπάζωμα - οικοπεδοποίηση - οικοδόμηση του υδροβιότοπου. Η δημιουργία ή όχι του Ορνιθολογικού-Περιβαλλοντικού Πάρκου, θα κρίνει είτε την ανάκαμψη του ευπαθούς και διαταραγμένου οικοσυστήματος της Παμβώτιδας, είτε την καταδίκη της λίμνης για πάντα σε κλειστή δεξαμενή χωρίς ζωή και χωρίς μέλλον.
Αλκυόνη (Alcedo atthis) (φωτ.: Χρύσα Τόλη)
H κούρνια των κορμοράνων (φωτ.: Στυλιανός Κανακάρης)
IBA - GR070 Λίμνη Παμβώτιδα : Κόκκινη γραμμή
ΖΕΠ - Λίμνη Παμβώτιδα : Μπλέ γραμμή
ΖΕΠ - Ευρύτερη περιοχή πόλης Ιωαννίνων : Πράσινη γραμμή
ΖΕΠ - Λίμνη Παμβώτιδα : Μπλέ γραμμή
ΖΕΠ: Ζώνη Ειδικής Προστασίας
IBA: Important Bird Area - Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά
IBA: Important Bird Area - Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά
Πολύ σημαντικές πληροφορίες.
ReplyDeleteΚαι ωραία σύνοψη Κώστα.
Το ενδημικό ορθόπτερο Chorthippus lacustris εκεί στου Βρέλλη θα έχει πλεόν ως γείτονες και σουηδικά έπιπλα...(βλ ΙΚΕΑ). Εκεί πέρα από την υποβάθμιση του οικοσυστήματος, το άλλο σίγουρο είναι ότι το τοπίο (υγρότοποι, λόφοι, μουσείο Βρέλλη) εκεί καταστράφηκε...Μπαζώματα, μεγαθήρια, γέφυρα, παρκινγκ, πάνω στον δρόμο.
Να δω τι άλλο θα χάσουμε ακόμα μέχρι να μπει μια τάξη με τα χωροταξικά και την νομοθεσία. ειλικρινά στεναχωριέμαι κάθε μέρα με αυτά τα τετελεσμένα...
Είναι ντροπή το θέμα αυτό με την άναρχη χωροθέτηση δραστηριοτήτων σε περιοχές σημαντικές για την οικολογική και όχι μόνο σημασία τους! Ίσως θα έπρεπε να γίνει κάποια διαμαρτυρία και κυρίως ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας των Ιωαννίνων που δεν έχει πάρει χαμπάρι για το τι πάει να χαθεί με την υποβάθμιση των μικρών υγροτόπων του Λεκανοπεδίου!
ReplyDelete